شاعران مرثیه‌سرا و مداحان اردبیلی قرن‌هاست که با سروده‌ها و نوای توحیدی خود خاطره عاشورا را زنده نگهداشته‌اند و مناقب و مصایب ائمه اطهار(ع) را در اذهان به تصویر کشیده‌اند. به گزارش خیمه، به نوشته مورخان معتبر، مردم اردبیل به عنوان یکی از پیشگامان پذیرش دین اسلام، به خاندان عصمت و طهارت(ع) عشق ورزیده و ادیبان خوش قریحه منطقه از آن زمان مصائب چهارده معصوم (ع) را به نظم و نثر کشیده‌اند.
به دلیل از بین رفتن اسناد و مدارک، اولین شاعر مرثیه‌سرای اردبیلی را نمی‌توان شناسایی کرد، اما به نوشته برخی تذکره‌نامه‌ها در عصر صفویه شاعران مرثیه‌پرداز فراوانی از این دیار بر ادبیات عاشورا گام نهاده‌اند. شهر اردبیل نزدیک به 200 سال مرکز تجمع و حضور عارفان و شاعران پرآوازه بوده و به همین دلیل «دارالارشاد» و زمانی هم «دارالامان» لقب گرفته است.
زبان ترکی دارای ویژگی خاصی برای سرودن حماسه‌های عاشورایی است که سایر زبان‌ها فاقد این قابلیت هستند؛ گذر زمان و نفوذ فرهنگ‌های بیگانه نیز نتوانسته است قلم‌های مرثیه‌پردازان اردبیلی را از نوشتن بازداشته و یا نوای روح بخش عندلیبان را درحنجره های آنان حبس کند. اشعار مرثیه‌سرایان به نام اردبیلی که با هنرنمایی مداحان اهلبیت(ع) به شکلی دلپذیر و تاثیرگذار ارایه می‌شود، نقش بسزایی در رونق عزاداری‌های محرم در مناطق آذری‌نشین و سایر نقاط کشور دارد.
در مرثیه‌های شاعران اردبیلی به واقعه بزرگ کربلا از زاویه‌های گوناگون پرداخت شده و درآنها حماسه بزرگ پدیدآورندگان عاشورا، مظلومیت اهل بیت(ع) و قساوت یزید و یزیدیان به زیبایی هرچه تمام عرضه شده است. صاحب‌نظران می‌گویند: «مرکزیت اردبیل به عنوان خاستگاه مذهب تشیع در دوران حکومت صفویه باعت گرایش شاعران و عندلیبان به اهل بیت(ع) شده است.»
مرثیه‌سرایان فراوانی از جمله بیضا، دلخون، ثابت، ناصر، عاصم، مطلع، ناطق، انور، غمگین، سیدحکاک، بختیاری، جلیلیوند، صدرالممالی، یحیوی و منزوی دراین شهر می‌زیسته‌اند که اکنون فقط آثار ارزشمندی از آنان به یادگار مانده است. شاعران مرثیه‌سرای اردبیل معتقدند که شاعران غیرمرثیه‌پرداز نیز دست کم باید در سروده‌های خود نیم نگاهی به شور و حال سالار شهیدان داشته باشند.
شاعران نوحه‌پرداز متوفی اردبیلی از شنیده‌های خود در منابر علما و نیز مطالعه کتاب‌هایی چون مقاتل، تاریخ اسلام و وقایع کربلا در سرودن اشعار حماسی استفاده می‌کردند.
رئیس انجمن شعر و ادب استان اردبیل می‌گوید: «انجمن شعر و ادب اردبیل در تمام اعیاد ملی، مذهبی شب‌های شعر برگزار می‌کند.»
سیدعلی عابدیان افزود: «علاوه بر انجمن شعر و ادب استان انجمن‌های ادبی آل محمد، دارالارشاد حسینی و حافظ نیز دراین منطقه به صورت مستقل فعالیت دارند.» وی که متخلص به شاهد است و 29 سال در زمینه های اجتماعی و عرفانی شعرمی سراید، تصریح کرد: «بیش از 100 عنوان کتاب شعر شاعران استان با مضامین گوناگون و به ویژه حماسه کربلا طی سالهای اخیر به چاپ رسیده است.»
یک شاعر اردبیلی می‌گوید: «در 42 سال شاعری توانسته است کتاب "دولت بیدار" و "شرح بی نهایت " را در رثای معارف و مصائب کربلا به چاپ برساند.»
اصغر شاهی‌زاده که از 12 سالگی شعر می سراید، خاطرنشان کرد: «از آثارش یک جلد ازشرح چهار جلدی عرفانی و فلسفی اشعار حافظ چاپ شده است و بقیه به همراه شرح اشعار فضولی نیز درحال چاپ هستند.»
از شاعران پرآوازه اردبیلی مرحوم عباسقلی یحیوی است که قلم توانایش 65 سال در باره حماسه عاشورا نوشته است؛ از این شاعر ملقب به تاج الشعرا ده ها اثر ارزشمند ازجمله بساط کربلا، اسرار عاشورا، پرچم عزا و آخرین آثار به یادگار مانده است.
ادیبان صاحب نظر ازوی به عنوان استاد مسلم تجسم در به تصویر کشیدن وقایع کربلا و مصائب ائمه اطهار(ع) یاد می کنند.
اغلب منظومه های تاج الشعرا دارای آهنگی حماسی هستند بطوریکه خوانندگان و یا شنوندگان خود را درقلب واقعه احساس می کنند.
اصغر شاهی، منعم، محمد تقایی، هادی، غفاری، معزی، شفیع تفاخری، صبا، صنعا، حسین بختیاری، عاصم کفاش اردبیلی، میرعلی عابدیان، یوسف معماری، شفیع خلیل زاده، آذراوغلی، مجرد، راثی، ناصر آزاد، ایلچی و سید تقی سیفی دراین زمینه قلم فرسایی می کنند. سروده‌های مرثیه‌سرایان اردبیلی همواره با صوت دلپذیر و خاطره‌انگیز مداحان اهل بیت(ع) زینت بخش مجالس و آیین‌های عزاداری و یا مولودی‌خوانی است.
نوای توحیدی مداحان و موذنان اردبیلی پس ازگذشت قرنها هنوز از حنجره آنان برخاسته و دل میلیون‌ها مسلمان را با نور الهی و هاله ائمه اطهار(ع) تابناک می‌کند. صدها نفر در منطقه اردبیل به حرفه مداحی و نوحه‌خوانی اشتغال دارند و در هر محله یک و یا دو نوحه‌خوان برای استفاده در ایام عزاداری ائمه اطهار(ع) و آیین‌های ترحیم ساکنان محله حضور دارند.
یکی از خادمان پیر آستان مقدس سرور آزادگان می‌گوید: «پرداختن به مرثیه و نوحه سنتی و ترغیب نوجوانان در این زمینه به پیشگیری از نفوذ فرهنگ مسموم بیگانه که روزبه روز در جامعه درحال گسترش است کمک خواهد کرد.»
وی افزود: «در عصری که به علت تبادل سریع اطلاعات دیوارهای فرهنگی بین کشورها و جوامع از میان برداشته شده و آیین های مذهبی سنتی به تدریج درحال فراموشی هستند، هنوز دردیار شیعه پرور اردبیل طنین سوزناک اذان و نوحه انسان‌ها را به سوی معنویت هدایت می‌کند.»
این پیرمرد ادامه می‌دهد: «مرحوم شیخ فرج، پدر مرحوم شیخ عبدالکریم موذن‌زاده اردبیلی قدیمی‌ترین اذان‌گویی است که اطلاعات مختصری از وی موجود است.»
به گفته سالخوردگان اردبیلی، صدای اذان او را ساکنان روستاهای واقع در حاشیه سه فرسنگی اردبیل سحرگاهان از بام مسجد زینال این شهر می‌شنیده‌اند.
صدای گیرا در خانواده مرحوم شیخ فرج اردبیلی موروثی بوده و فرزندان و نوادگان او نیز این موهبت بزرگ الهی رابه یادگار برده اند.
شیخ عبدالکریم فرزند شیخ فرج نخستین موذن در ایران است که نوای اذان دلنشین او شهرت جهانی دارد.
شیخ عبدالکریم موذن‌زاده اردبیلی در سال 1273 شمسی در محله تازه شهر اردبیل چشم به جهان گشود و تا سال 1321 شمسی نوای توحیدی او از مناره مسجد میرزا علی اکبر اردبیل به گوش می رسید.
از دیگر مداحان مشهور اهل بیت(ع) در شهرستان اردبیل می‌توان به سلیم موذن‌زاده اردبیلی، محمدباقر تمدنی، اکبر ساجدی، سیدمحمد عاملی، حاجی غلام‌ترابی مشهور به غلام قنبر، حاجی حسینقلی، شهروز حبیبی، محمدپناهنده و منصوری اشاره کرد.
سلیم موذن‌زاده اردبیلی باسابقه‌ترین و مشهورترین مداح این خطه است که نوای توحیدی و روحبخش او پس از گذشت بیش ازنیم قرن هنوز از حنجره جادویی‌اش گوش و دل عاشقان ائمه اطهار(ع) را نوازش می‌دهد. اعجاب و توانایی بی وصف او در اجرای برنامه‌های متنوع مداحی، نوحه‌خوانی و مولودی‌خوانی از دوران نوجوانی وی را در ردیف یکی از مطرح‌ترین مداحان جهان قرار داده است.
به طور مسلم صدای گیرا درخانواده موذن زاده اردبیلی موروثی بوده و همه فرزندان و نوادگان مرحوم شیخ فرج این موهبت الهی را از او به یادگاربرده اند.
از آنجایی که شیخ عبدالکریم فرزند شادروان شیخ فرج عشق موذنی داشته است، سحرگاه به پشت بام منزل واقع در خیابان عین‌الدوله رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد.
امام جماعت وقت مسجد سلطانی (امام فعلی) صدای اذان او را از دور شنیده و قبل از ظهر سراغ او را از تمام خانه‌های اطراف می‌گیرد.
به او می‌گویند که شیخی از اردبیل آمده و میهمان خانه مطلب بلوری است و با درخواست امام جماعت، ظهر همان روز شیخ عبدالکریم در پشت بلندگوی مسجد پس از بازگشت از زیارت مشهد در تهران ماندگار شده و موذن مسجد سلطانی می شود، بطوریکه تا سال 1329 خورشیدی که دارفانی را وداع گفت، صدای اذان وی روزی سه بار از رادیو واقع در میدان ارک تهران پخش می‌شده است.
http://www.kheimehnews.com/vdch.wnxt23nmwftd2.txt
