توجه: آشاغاداکی یازی عراق ترکمن‏لرینه اشاره ائدیر. اونلار عمومیتده کرکوک منطقه‏سینده یاشاییرلار. بو مقاله‏نین رسم الخطینه ال وورمامیشیق.
یازار: إدریس تسینلى
هجرى ییلین ایلک آیى اولان (محرم)، هر ییل توم مسلمانلار بو آیین ایلک اون گونون مخصوص بیر حزن وکدرلى بیله رلر، (عاشورا) یعنى محرم آینین اونونجو گونو، (61) هـ ییلیندا معاویة اوغلو یزید پیغمبـرین نوه سى حضرت علی نین اوغلو مسلمانلارین ئوچونجو إمامى (حسین) کربلاده شهید ایدیلدیغى مناسبتدیر.
رحمتلى (محمد صادق کرکوکلو) سویلییور:
ماهى محرمدیر بو گون یوکسه لدى هر ییرده فغان
إنس وملک ماتم دوتار فریاد ایده ر کون ومکان
شو مناسبتین خاص مراسملرى واردیر، بو اون گونده دوگون، گه زمک، چشیتلى ییمک، کیف صفا مجلسلرى یاصاق ایشلرده ن صایلیر، (فضولى) شعرینده سویلیور:
ماهى محرم اولدو مسرّت حرامدیر
ماتم بو گون شریعته بیر احترامدیر
تجدید ماتم شهدا نفعسیز ده گیل
غفلت سرایى دهرده تنبیه عامدیر
قاوغایى کربلا خبرین سهل صانما کى
نقص وفایى دهره دلیل تمامدیر

بو گونلرده أرکک قادین بویوک کوچوک قارا لباسلاریله سلامنان صونرا (یزیده لعنت، همیشه لعنت، حسن حسینه رحمت) دییب، صو ایچدیکده نده صونرا(عشق ایچه نلره، رحمت ایماننان کوچه نلره) سویله ردیله ر، توم انسانلار عزالرده حاضر اولوب جامعده موللا خطیبلر إمام حسین وأهل بیتینین باشنه گله ن مصیبت وفلاکتلرى قونوشوب، شعرله آغیتما شکلینده ویا کوکسه چالما اوصولوندا اوقوردولار:
یاعلی یاندیغ آتدیغ
دینى هوایه ساتدیغ
سن قورتار بیر حال ایله
سن قورتار بیر حال ایله (حیدر)
یا کى:
دوتموشوغ سنه ماتم
أی فخر کل عالم
یاراتدى خدام سنى
یارانمامیشدى آدم (حیدر)
و یا:
نه توکوسه ن گوز یاشى
آغلاتدیی داغى داشى
ذو الجناح سنه قوربان
هانى حسین- ین باشى
گیجه لر اونلار اونـلار گنجلـر أللرینـده زنجیر بیلله رینه چالا چالا دیللرینده:
یاران باشین صاغ اولسون بو ماتمى عزاده
ئولدوردوله ر حسینى صحرایى کربلاده
جامعلرده رحمتلى ( شهید ملا صمد، شهید ملا حیدر بشیرلى، ملا جعفر خیاط، ملا عبود بشیرلى، ملا حمزة محمد تازه لى، خونکار تکیه سینده سید أحمد، ملا قنبر ده میرچى طوزلو، شهید استاد محمد عبد الله) وملا غالب بشیرلى وباشقالارى اوقودوغو وتنظیم ایتدیغى سوزله رى دونده رییورلر:
دیشره گل خیمه ده ن آخر جیگه ریم یاندى باجى
ألیم اوستونده علی أصغریم اوخلاندى باجى
رحمتلى (حسن گوره م طوزلو)ده سویلیور:
حسینیلر بیلیرسیز کربلاده من نه لر گوردوم
او غملى ییرده عاشورا گونونده ن چوخ بیر أثر گوردوم
گله ن آغلار گیده ن آغلار (حسین وای) ناله سى دیلده
زیارت ایلیه ن آغلار توکه ر أشکى بصر گوردوم
حرمه وارد اولدوم من زیارت ایلییم قبرین
حسین ین سینه سى اوسته یارالى سوت أمه ر گوردوم
عاشورا گیجه سیله صباحینین یینه مخصوص مراسیملرى واردیر، شو گیجه توم ایولرده اونلار قازان (شـوله ن، حلیـم، کیشـکه ک) دییله ن إسمینده بیر ییمه ک پشیریلیر، صباحین أرکه ن وقتیله باشا (قمه) چالانلار، آل ره نگه دونه ن ألبسه لریله (حیدر حیدر) دییب، گروب گروب جاده لرده ن گیچیب کویون بویوک جامعینه یوزله شیردیلر، اوزون اوزون گیجه چالیشان مرانگوزله ر(نجارلار) یاپتدیغى (کجه وا) ایشلرى وطاختادان قلیجلر، اوخلار، بشیگله ر، قورولان چادور خیمه لر، بیچیله ن اول زمانین ألبسه لرینه بنزه یه ن (چوجوق، أرکه ک، قادین) لباسلارى، کویون گنجلرى بونلارا گوزه ل بیر شکلده، حاضرلیق ویریب تا کى کربلا اولایـلارین آچیـق بیر (تیاترو) شـکلینده گوزه ل شعر، قونوشما، آغیتمالارلا هر کس رولونو أدا ایدیب اویناردیلار.
عاشورا گونو ئویله آذانیندان ئونجه جامعلرده طوپلانان مللت موللا وخطیب وعظلرینى ایشیتمه ده ن صونرا، امام حسین قیلدیغى گیبى صون ئویله نمازى جامعلرده اولان کیشیلر گوز یاشلاریله بیر آندا (الله أکبر) سه سیله نمازلارینى قیلاردیلار.
محرم آینین اون بیرینجى گیجه سینه (شام غریبان) گیجه سى دییه رلر، وغریب دیدیکلرى إمام حسین ین شهاده تینده ن صونرا خسته اوغلو (إمام زین العابدین) وباجیلارى (حضرت زینب وأم کلثوم) و(بنی هاشم) چوجوقلارى یتیم آتاسیز قالان بالالار أللرى آیاقلارى زنجیرله ره باغلانیب (شاما) أسیر گیدیبلر، اول گیجه ده پیغمبرین نوه لرى (غربت، أسیرلیق، ذللت) قید وزنجیرلرینه یزید عسکرلرین ظلم وستملرینه چیبلاق دیوه لر اوسته دایانیب دوزوبلر.
آیرلدى قارداشیندان یاران بلالى زینب
بیکسلره پرستار اولدو وفالى زینب
قالدى دخى ئولونجه باغرى یارالى زینب
أز بسکه چکدى محنت میدانى کربلاده
***
سیز آغلایون عزیزان ئولدو شاهى مدینه
اولدو أسیر عیالى ظلمیله أهل کینه
بالله یتیم آراده قالدى بو گون سکینه
بابا دییه ر دولانیر میدانى کربلاده
غریبلر گیجه سینده إمام حسـین وأهل بیتنى مواسـات ایتمه ک ایچین بویوک، کوچوک أرکه ک، قادین بتون إیوله ر، جامعلر، جاده لرین قارانلیغینى أللرده کى (موم) ایله ایشیقلانتریردیلار، وبو مراسملرى گوزه ل وده گرلى شعرلریله یاپاردیلار.
ــــــــــــــــ
* بو قونودا بولونان قاچ پارچا شعرلر وخاطره لر رحمتلى ملا جعفر خیاط یاردیمیله یازیلمیشدیر.
http://www.eskitisin.com/idris2.htm