"میراث معنوی"، موضوعی است که از چندین سال پیش در بخش فرهنگی یونسکو برای حفاظت از میراث فرهنگی معنوی تمام ملت‌ها، تعریف شده و از آن پس برای این امر، برنامه‌ریزی‌های لازم انجام می‌شود.
یونسکو، در کنوانسیون میراث معنوی سال 2003، میراث معنوی یا میراث غیرملموس را رفتارها، شیوه‌ها، ارائه نمودها، دانش، مهارت‌ها و نیز وسایل، اشیاء و مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها می‌داند که جوامع و گروه‌ها، آنها را به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسند.
این میراث معنوی غیرمادی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و به طور مداوم توسط گروه‌ها و جوامع در برابر محیط، طبیعت و تاریخ آنها، مجدداً خلق و آفریده می‌شود.
منطقه زنجان، آیین‌های عزاداری ماه محرم همه ساله در سراسر ایران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسین(ع) برگزار می‌شود. این دسته‌ها از دیرباز همواره در قالب هیات‌های مذهبی و راه‌اندازی دسته‌جات و تکایا برگزار شده است.
در همین راستا، "مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان"، که در هشتمین روز ماه محرم در زنجان برگزار می‌شود، در تاریخ 15 دی‌ماه 87 با شماره ثبتی 10 به عنوان دهمین مورد از میراث معنوی ثبت شده در کشور و نخستین گونه از جنبه منحصر به‌فرد آیین‌های عزاداری در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
ویژگیهای مراسم حسینیه اعظم زنجان
هر ساله از اول تا سیزدهم محرم، مراسم عزاداری حسینیه در زنجان برگزار می‌شود و مهمترین و باعظمت‌ترین روز برگزاری آن، هشتم محرم(شب تاسوعا) است.
این مراسم سال‌هاست شکوه و عظمت خاص خود را دارد و می‌رود تا سال به سال با افزایش خیل عظیم عزاداران شرکت‌کننده، به عنوان بزرگترین مجمع عاشقان امام حسین (ع) در جهان شناخته شود.
با اینکه زنجان از نظر وسعت شهر کوچکی است؛ اما سال‌هاست که در این دسته عزاداری بیش از 200 هزار نفر شرکت می‌کنند. جذب گردشگر مذهبی، گویای آن است که مردم از اقصی نقاط کشور و حتی بسیاری از کشورهای خارجی برای شرکت در این حرکت عظیم، به شهر زنجان می‌آیند تا خود را در دریای خروشان عزاداران ابا عبدالله الحسین(ع) غرق کنند. در طی این چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهای قلبی خود قربانی و نذوراتی را به این حسینیه اهدا می‌کنند. از دیگر جنبه‌های حائز اهمیت این مراسم، تعداد قربانی ذبح شده است که حسینیه اعظم زنجان را به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه(سالانه بیش‌از 7 هزار راس قربانی) و نخستین قربانگاه در جهان تشیع مبدل ساخته است.
حضور گسترده زنان در حاشیه این مراسم از دیگر امور منحصر به‌فرد این مراسم است. البته در گذشته زنان تنها به عنوان تماشاگر در این مراسم حضور می‌یافتند، اما از سال قبل زنان نیز توانستند به صورت یک دسته مجزا در پشت سر دسته حرکت کنند که این امر، به عنوان الگوی زیبنده پرچمدار کربلا حضرت زینب(س)، معنویت خاصی به این مراسم می‌دهد. تاریخی بودن مراسم حسینیه بر اساس تحقیقات به عمل آمده، ثابت شده است، به گونه‌ای که برخی مورخان قدمت برگزاری این مراسم را حداقل از زمان قاجار می‌دانند که این مراسم در حسینیه برگزار می‌شده است.
جایگاه دین اسلام و سادگی و بی‌پیرایگی انجام مراسم، باعث شده که این رونق رو به افزایش مراسم، هر سال نسبت به سال قبل بیشتر شود.
این مراسم شکوهمند هر ساله از طریق شبکه‌های برون‌مرزی(جام جم) و رسانه‌های ملی، شبکه وب(اینترنت) به صورت مستقیم پخش شده، خیل عظیمی از ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز بدین گونه نظاره‌گر این مراسم شکوهمند هستند.
بهره‌برداری از نذورات این مراسم در امور خیریه و عام‌المنفعه نیز در نوع خود بی‌نظیر است؛ به طوری که در آیین سوگواری هشتم ماه محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام نذری توسط عاشقان سالار شهیدان، حضرت امام حسین(ع)، به هیات حسینیه اعظم زنجان اهدا شد. همچنین 6384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز و شترمرغ به صورت زنده تحویل و 1642 راس دام نیز شامل گاو، گوسفند و بز در مسیر حرکت دسته عزاداری قربانی و ذبح شد.
دوستداران اباعبدالله الحسین(ع) همچنین بهای 3456 راس گوسفند نذری را به صورت نقدی تقدیم هیات امنای حسینیه اعظم کردند.
قدمت مسجد حسینیه
همان‌طور که تاریخ سنگ‌نوشته نشان می‌دهد، اهالی محل، این مسجد را در سال 1261 هجری قمری تعمیر کرده‌اند. سند مکتوب تاریخی دیگری که متعلق به حمام قدیمی معروف به حمام "کهنه" که نزدیک حسینیه است و در تملک این مسجد بوده و مدت‌ها از طرف حسینیه به فردی بنام "تورک علی" اجاره داده شده بود، نشان می‌دهد که تاریخ احداث آن سال 1292 قمری است.
البته گفته‌های شفاهی نیز به زمان‌های پیش از این سال‌ها(مطابق اسناد ذکر شده) اشاره دارد، به گونه‌ای که می‌گویند در تاریخ 114 هجری قمری زنگ بزرگی به مسجد اهداء شده و این زنگ تا چهل یا پنجاه سال پیش موجود بود که بعد شکسته شده و از بین رفته است. همراه این زنگ مقادیری وسایل دیگر مثل طبل و شیپور و چند قطعه شمشیر و یک عدد کشکول هم بوده که از آنها هم فعلاً اثری نیست. شاید در زمان رضاخان به علت تعطیلی مساجد، این اشیاء جمع‌آوری و احتمالاً به مراکز فرهنگی و باستانی برده‌اند یا اصلاً معدوم کرده‌اند.
آن‌چه در اینجا قابل توجه است، اینکه در سال 1322 هجری قمری، حسینیه اعظم مدرسه و مسجد بوده است. زیرا اداره کل اوقاف و امور خیریه زنجان در توضیحاتی در وقف‌نامه، آورده است که: متولی، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد اختصاص داده و در تامین آب به مصرف برساند و نه عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلین ساکنین در حجرات هر مدرسه بپردازد؛ آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به اینکه هر طلبه بیش از یک ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بیرون رود و برگردد، باید لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقیم باشد تا شهریه دریافت کند.
سومین سند مکتوب بیان‌گر آن است که مسجد و مدرسه حسینیه، یکی از مساجد و مدارس قدیمی زنجان بوده و در فتنه بابیه تخریب شده و در نیمه دوم قرن سیزدهم به علت خراب بودن، مورد استفاده قرار نمی‌گرفته است که سپس مردی به نام "میرزا علیا شرف‌خان خطیب‌لو" مقتول به سال 1331 هجری قمری، با هزینه خود آن را تعمیر و راه‌اندازی کرد، ولی مدرسه آن که در فتنه بابیه تخریب شده بود، به حالت خرابه باقی ماند و سپس از بین رفت.
همچنین بر مبنای اشیاء تاریخی(عَلَم فلزی) که متعلق به تکیه حسینیه بوده، تاریخ ساخت آن علم سال 1221 هجری قمری بوده که در روی عَلَم حک شده است.
مدرک شفاف‌تر کتیبه سنگی در دیوار حسینیه نصب شده، تاریخ 1261 هجری قمری را نشان می‌دهد که این تاریخ مربوط به تعمیر برخی از دیوارها و فضای عمومی حسینیه است؛ این سند سنگ نوشته‌ای است که در راهرو و مدخل ورودی مسجد حسینیه هم اکنون بر دیوار نصب شده و اشعار زیر بر روی آن کنده‌کاری شده است:
بعد حمد خدای عز و جل/ که کریم است و قادر و منان/ جمعی از مومنین اهل محل/ همه در زهد بوذر و سلمان/ سید و میرشان محمد علی/ صاحب جاه و فر و عزت و شان/ در دریای پاک پیغمبر/ پور هم‌اسم موسی عمران/ مسجدی خواستند بی‌مانند/ طرح از لطف حضرت یزدان/ چون به پایان رسید این مسجد/ هاتفی سفت این در غلطان/ حبذا مسجدی که در منظر/ آمده رشک روضه رضوان/ سال تاریخ او طلب کردم/ روزی از صوفی خجسته بیان/ کلک بگرفت و ریخت از کلکش/ بر ورق این جواهر الوان/ بود از وجه پاک این معبد/ طلعت مسجد الحرام عیان.
http://tabnak.com/nbody.php?id=20915
