اردبیل- بیان وقایعی که طی قرنهای گذشته شاکله تاریخ پر افتخار مذهب و فرهنگ مسلمانان محسوب می‏شود با زبان احساسی و ذوق لطیف هنرمندانه نقش مهمی در ماندگاری و تاثیرگذاری این رویدادها دارد. مرثیه سرایی به عنوان یکی از این هنرها در ایران اسلامی و به ویژه در خطه اردبیل رواج دهنده فرهنگی مذهبی است.
در تاریخ کشورمان به ویژه منطقه آذربایجان، مرثیه سرایان اردبیلی بی شک نقش ارزنده و گرانسنگی در روایت حماسه بزرگ عاشورا و انتقال آن به نسلهای امروزی داشته اند و شاعران و مداحان این دیار قرنهاست که با سروده ها و نوای توحیدی خود پیام و خاطره نهضت عاشورا را در اذهان زنده نگهداشته‏اند. درمرثیه های شاعران اردبیلی به واقعه بزرگ کربلا از زاویه های گوناگون پرداخت شده و در آنها حماسه دشت نینوا، مظلومیت اهل بیت (ع) و قساوت یزید و یزیدیان به زیبایی هر چه تمام تر عرضه شده است.
اردبیل که به لحاظ پیشینه مذهبی و تاریخی خود از چندین سده قبل به دارالارشاد و دارالامان شهرت یافته است، یکی از کانونهای مهم مرثیه سرایی در ایران محسوب می شود.
بعضی صاحبنظران معتقدند: تنوع آب و هوایی، طبیعی و شرایط ویژه اقلیمی در پرورش ذوق و قریحه انسان برای سرودن اشعار زیبا و دل انگیز تاثیر زیادی دارند و از سرزمین اردبیل نیز که دارای این ویژگی است شاعران توانمند و خوش ذوق فراوانی برخاسته اند که با الهام از جلوه های زیبای طبیعت بکر و آب و هوای متنوع اشعار نغز و پرمحتوایی را به ویژه در زمینه مصایب و مناقب اهل بیت (ع) را با استفاده از ادبیات فارسی و ترکی به نظم کشیده‏اند.
ادامه مطلب...

یازار: احمد رنجبرى حیدرباغی
a.r.heydarbaqi@gmail.com
* این مقاله پیشتر در هفته ‏نامه اولدوز (سال پنجم، ش 292، در تاریخ: 22/10/1387) به چاپ رسیده است.
در این مقاله برآنیم چند نوحه‌ی معروف ترکی را بررسی کرده، به برخی از نکات اشاره‌ای هر چند کوتاه داشته باشیم.
یک. اولین نوحه سروده‌ی «صراف تبریزی» است. صراف یکى از چهره‏هاى نامدار مرثیه‌ی آذربایجان است. قصیده‌ها، غزل‌ها و نوحه‏هاى صراف، مبیّن استعداد شگرف و فضل و دانش اوست. وى به سال 1271 قمرى در تبریز چشم به جهان گشود و در سال 1325 از دنیا رفت.
نوحه‏اى که در زیر مى‏آید، زبان حال حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها خطاب به فرزندش اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) است. این نوحه مصائب تنور خولى را بازگو می‌کند:
اى نور عینیم! منزل مبارک
بی‌کس حسینیم! منزل مبارک
چوخ اشک چشمین بنزتمه سیله
یاندیم منى گل، یاندیرما بئیله
دور بیر آناوا خوش گلدین ائیله
اى نور عینیم، منزل مبارک
دیندیر منى، من زهرا آنانم
بو دینمه‌مکدن چوخ بدگمانم
سن خانه‌صاحب، من میهمانم
اى نور عینم منزل مبارک
ادامه مطلب...

توجه: آشاغاداکی یازی عراق ترکمن‏لرینه اشاره ائدیر. اونلار عمومیتده کرکوک منطقه‏سینده یاشاییرلار. بو مقاله‏نین رسم الخطینه ال وورمامیشیق.
یازار: إدریس تسینلى
هجرى ییلین ایلک آیى اولان (محرم)، هر ییل توم مسلمانلار بو آیین ایلک اون گونون مخصوص بیر حزن وکدرلى بیله رلر، (عاشورا) یعنى محرم آینین اونونجو گونو، (61) هـ ییلیندا معاویة اوغلو یزید پیغمبـرین نوه سى حضرت علی نین اوغلو مسلمانلارین ئوچونجو إمامى (حسین) کربلاده شهید ایدیلدیغى مناسبتدیر.
رحمتلى (محمد صادق کرکوکلو) سویلییور:
ماهى محرمدیر بو گون یوکسه لدى هر ییرده فغان
إنس وملک ماتم دوتار فریاد ایده ر کون ومکان
شو مناسبتین خاص مراسملرى واردیر، بو اون گونده دوگون، گه زمک، چشیتلى ییمک، کیف صفا مجلسلرى یاصاق ایشلرده ن صایلیر، (فضولى) شعرینده سویلیور:
ماهى محرم اولدو مسرّت حرامدیر
ماتم بو گون شریعته بیر احترامدیر
تجدید ماتم شهدا نفعسیز ده گیل
غفلت سرایى دهرده تنبیه عامدیر
قاوغایى کربلا خبرین سهل صانما کى
نقص وفایى دهره دلیل تمامدیر
ادامه مطلب...

یازار: داود بهلولی
ذوالجناح اوستن ییخیلدی چون صراط المستقیم
سؤیله‌دی اول دم‌ده بسم‌الله الرحمان الرحیم
(چون صراط‌مستقیم از ذوالجناح بر زمین افتاد
در آن لحظه گفت بسم الله الرحمن الرحیم)
صراف تبریزی
مرثیه خواندن در مرگ عزیزان از سنت‌های قدیمی است. آذری زبانان نیز شعرهایی را در قالبی به نام بایاتی می‌سرودند و با حالت خاصی موقع عزاداری برای فرزندان، بزرگان قوم و قبیله و نزدیکان می‌خواندند. ساغور، آغی و اوخشام از جمله این عزاداری‌ها بودند. این رسم از زمان‌های خیلی دور بین آذری‌‌ها رایج بوده، مانند منظومه بسیار قدیمی آلپ ارتونقا (افراسیاب) که شاعرش شناخته نشده است. این آلپ ارتونقا همان افراسیاب معروف شاهنامه است.
ادامه مطلب...

رحیم نیکبخت
نوروز سال 1387 علاوه بر بهار طبیعت یمن و شادباد دیگری داشت و آن میلاد مسعود پیامبر رحمت حضرت ختمی مرتبت (ص) به مناسبتی دیوان مرحوم سلیمان امینی ورق می‌خورد شعری زیبا از این شاعر فقید با عنوان «جشن نوروز و میلاد مسعود پیغمبر اکرم (ص)» خود را به میان آورد فرصتی مغتنم بود ضمن مروری کوتاه بر حیات این شاعر بلندمرتبه شعر نغز او به فرهیختگان و فرزانگان ودلدادگان عشق پیامبر (ص) و اهل‌بیتش (ع) تحفه شادباش و عیدیانه تقدیم گردد.
مرحوم سلیمان امینی سرابی از جمله شعرای مرثیه‌سرای ایران عزیز است که قدر و منزلت وی مکتوم مانده وی فرزند ملا جواد امین‌العلمای سرابی به سال 1300 شمسی در روستای «خاکی» از توابع سراب به دنیا آمد. حیات او با سختی‌های فراوان توأم بود. در عنفوان جوانی پدر از دست داد. برای امرار معاش راهی تبریز شد و طی سختی های فراوان سرانجام در دانشگاه تبریز استخدام گردید و آن‌گونه که از اشعارش پیداست در دانشگاه هم وضع مناسبی نداشته از مشقات کار به تنگ آمده بود. سرانجام در پنجم اسفند سال 1354 در تبریز در جمع دوستان شاعر و ادیب خود دار فانی را وداع گفت. (استاد یحیی شیدا، مهد آزادی، 29 مهر ماه 1380، شماره 2506 و 11 آذر ماه 1383، شماره 4138) دوست وی استاد علی نظمی نوشته است:
ادامه مطلب...

رضا همراز
 rhamraz@gmail.com
هامی‌میز بیلیریک‌کی‌، محمد شاهین ‌اوغلو، ناصرالدین‌ شاه‌، قاجار سلسله‌سینین ‌دؤردونجو شاهلاریندان‌ ایدی‌ کی، 1247ینجی‌ ایلینین‌ صفر آیی‌ آلتی‌سیندا تاریخ‌ بویلو، اوجا و قوجا تبریزده‌ دوغولوب‌ و 17 یاشار، شاهلیق‌ تختینه ال‌ تاپمیشدیر. دئدییمیزکیمی، ناصرالدین‌ شاه‌ 1264ده‌ (ذیقعده‌آیی‌نین‌ 23 اونجو گونونده‌) تهراندا رسمی‌ اولاراق‌ شاهلیق‌ تختینه‌ اوتوردو. اونون ‌حاقیندا بو گونه‌ کیمی‌ اونلار کیتاب‌ و یوزلر مقاله‌ یازیلیب ‌کی، دئمک‌ یاشایشینین‌ بیرجه ‌قارانلیق‌ حیصه‌سی‌ قالمامیشدیر، قالسادا، چوخ‌ آز قالمیش‌دیر. ناصرالدین‌ شاه‌ 49 ایل ‌سلطنت‌ سوردوکده‌، اللینجی‌ ایلینین‌ سلطنتین‌ طنطنه‌لی‌ کئچیرمک‌ اوچون‌ هر یئری ‌بزه‌ندیریب‌ و اؤزون‌ جشن‌ گونلرینه‌ حاضیرلایردی ‌کی‌، کرمانلی‌ میرزه‌ رضانین‌ الی ‌ایله‌ شاه‌ عبدالعظیم‌ده‌ گولـله‌له‌نیب‌ و نهایت‌ الین ‌دونیادان‌ اوزوب‌ و اوغلو مظفرالدین‌ شاه‌، اونون ‌یئرینده‌ اوتوروب‌ و بیر ایل‌ده‌ن‌ سونرا شانلی ‌مشروطه‌ فرمانی‌ همین‌ شاهین‌ الی‌ ایله ‌ایمضالاندی‌.
بیزیم‌ فیکیریمیزجه‌ ناصرالدین‌ شاهین‌ یاشاییشینین‌ ان‌ قارانلیق‌ حیصه‌سی‌ اونون‌ ادبی‌ چالیشمالاری‌دیر. شاید بو گونه‌ قده‌ر اونون‌ شاعیرلییندن‌ و پوئزیاسینا دایر ائله‌ بیر آغیز یاندیران‌ سوز ـ صحبت‌، مطبوعات‌ دونیاسیندا گئتمه‌میشدیر. حالبوکی‌، او یوکسک‌ درجه‌ده ‌شاعیرلیک ‌استعدادینا مالیک‌ایدی‌ و فارسجا ـ تورکجه‌ شعرلریندن‌ اورنک‌لر الده‌دیر.
اونون‌:
رفتم‌ به‌ کربلا به‌ سر قبر هر شهیدی‌
دیدم‌ که‌ تربت‌ شهدا مشک‌ و عنبر است‌
پرسیدم‌ از کسی‌ سببش‌ را به‌ گریه‌ گفت‌
که‌ پایین‌ قبر حسین‌ قبر اکبر است‌
ادامه مطلب...

احمد رنجبری حیدرباغی
a.r.heydarbaqi@gmail.com
قدیم زامانلاردان بیر پارا رساله و کتابلار «الهی نامه» آدیلا تانینمیش‌دیر. بو الهی نامه‌‌لر منجه عرب دیلینده یا اولماییب، اولسادا چوخ آزدیر و ایندی‌یه کیمی بو کتابلاردان هئچ بیر اثرده گؤرمه‌میشم. اما فارس دیلینده هم کئچمیشده و هم اؤز عصریمیزده بیر نئچه رساله و کتاب، الهی نامه آدیلا تانینمیشدیر.
کئچمیش عصرلردن نمونه اولاراق خواجه عبدالله انصاری (کی دفعه‌لرله چاپ اولوب) و شیخ عبدالاحد ( الیازماسی شکلینده موجودور) الهی نامه‌لریندن آد چکمه‌ک اولا بیله‌ر. بو گون کی اثرلردن بعضی‌لری بونلاردیلار:
1. الهی نامه (امام خمینی و اندیشه‌های اخلاقی وعرفانی)، علی کاظمی وردجانی، چاپ اول: قم،‌ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، رقعی، 32ص، 1382؛
2. در حریم دل، تألیف: علامه محمد باقر مجلسی، تصحیح: سید جعفر نبوی، چاپ دوم: قم، انتشارات مرصاد، رقعی، 86ص، 1380؛
3. الهی نامه، آیت الله حسن حسن‌زاده آملی، چاپ نوزدهم: قم، بوستان کتاب، جیبی، 96ص، 1383.
4. الهی نامه، جواد محدثی، چاپ اول: قم، بوستان کتاب، پالتویی، 72ص، 1382.
5. الهی نامه، سید محمود محمودی، چاپ اول: تهران، انتشارات سیمای دانش، وزیری، 96ص،1380؛
6. الهی نامه (دفتر اول)، علیرضا حاتمی، چاپ نوزدهم: قم، نشر فاضل، رقعی، 100ص، 1381؛
7. و... .
ادامه مطلب...